Mij is in 2014 gevraagd een stukje te schrijven voor de alumninieuwsbrief van de RuG Pedagogy and Educational Sciences [link]. Uiteraard moest het iets wat prikkelend zijn. Daarom is het stuk opiniërend opgetikt en roept het -hopelijk – enige gevoelens en gedachten op.
Cijfers geven is de poverste vorm van feedback geven. Toetsing moet in dienst staan van het bevorderen van leren. Door alleen cijfers te geven raakt dat uitgehold.
Normaalste zaak van de wereld: cijfers geven en cijfers krijgen
Het lijkt voor docenten en studenten de normaalste zaak van de wereld: cijfers geven en cijfers krijgen. Het huidige kabinet juicht centrale eind- en tussentoetsing toe en hoopt daarmee op een ambitieuzer leerklimaat in het onderwijs. Dat vertaalt zich door in het onderwijs. Ondertussen lopen docenten de benen uit het lijf om te proberen met meer toetsen en meer cijfers de toetsgekte en de afrekencultuur het hoofd te bieden. Maar maakt het geven van cijfers studenten nu slimmer? En motiveert het geven van cijfers studenten om zelfverantwoordelijkheid te nemen voor het eigen leerproces?
Input, throughput en output
Momenteel is het enorm populair om alles meetbaar te maken. In een markt hebben producenten feedback nodig over de kwaliteit en de rentabiliteit van processen en producten, en moeten consumenten in staat zijn afgewogen keuzes te maken. Hierom zijn ook in en rond het onderwijs praktij- ken ontstaan om input, throughput en output te kwantificeren. Voor wie niet gewend is te denken in zulk jargon: efficiënt en effectief is een middelbare school wanneer zij het halffabricaat ‘leerling groep 8’ (input) zonder vertraging (throughput) naar een eindexamenpapiertje op gepast niveau (output) loodst. Voor een leerling op het klasniveau geldt hetzelfde. Wanneer een student (input) zonder vertraging (throughput) met een 5.5 of hoger de lessenreeks verlaat (uitput) is hij efficiënt en effectief.
Na het krijgen van een cijfer wordt gelachen of triest gekeken
Het afrekenen op cijfers helpt de ontwikkeling van studenten niet. Het makkelijkste is dit aan te vlie- gen vanuit een reguliere klassensituatie. Want wat gebeurt er als studenten een cijfer terugkrijgen. Het eerste waar studenten naar kijken is hun eigen cijfer. Het tweede is het cijfer van de buurman of de buurvrouw. Dan wordt gelachen of triest gekeken en wordt gewhatsappt naar hun ouders met ‘ik heb het wel’ of ‘ik heb het niet gehaald’. Vervolgens leggen ze de toets aan de kant of tellen de punten in de kantlijn nog even na op fouten van de docent om tot een hoger cijfer te komen. Daarmee richt het cijfer vooral op het ego en niet op waar zij zichzelf kunnen verbeteren. Als docent zou je pas een cijfer moeten geven als een student klaar is met leren. Want zodra de student een cijfer heeft, verliest hij zijn interesse om nog beter te worden.
Feedback
In een aantal Europese landen, zoals Engeland en Finland, is allang bekend dat formatieve evaluatie een zeer effectief middel is om de prestaties van studenten te verbeteren. Formatief evalueren is een manier om studenten zelf kennis, inzicht en vaardigheden te laten ontwikkelen en zelf te sturen op het eigen leerproces. Daarin communiceren docent en student met elkaar over leerdoelen, criteria en leerproblemen. Formatief evalueren en de sociale interactie die daaraan verbonden is kan de motiva- tie van een student verhogen. Het past bij de motivatiestrategie waarin competentie, autonomie en sociale verbondenheid de basisbehoeften zijn voor het leren. Formatief evalueren kan op verschillen- de manieren plaatsvinden, bijvoorbeeld formeel door oefentoetsen of minder formeel door het stellen van de juiste vragen met toepassing van goede feedback.
Versterk de leerkracht
Van docenten vraagt formatief evalueren een hoop veranderingen. Het gaat er niet om dat de docen- ten meer dingen doet, maar juist anders zaken aanpakt. Het stellen van doelen in de lessen, goede (plenaire) vragen bedenken en werken aan nieuwe manieren om formatieve informatie op te doen. Daarin ligt ook direct het ingewikkelde. Het betekent wat in de opleiding van goede docenten en het versterken van de kennis en kunde van zittende docenten. Maar ook in bijvoorbeeld de grootte van de klassen. Nieuwe technologie bieden grote kansen voor het onderwijs, ook op het gebied van forma- tief evalueren.
Het geven van cijfers alle is onvoldoende voor ambitieus leerklimaat
Het voorgaande in overweging nemende kan worden gesteld dat het geven van cijfers onvoldoende is om tot een ambitieus leerklimaat te komen. Het toepassen van formatieve evaluatie is van groot belang, maar is niet iets wat vanzelf gaat. Het onderwijs is daarmee geen koekjesfabriek, maar een prachtige dynamische en complexe omgeving waarin sociale interactie er toe doet. Door die interactie krijgen studenten de kans om zelf verantwoordelijkheid te nemen voor het eigen leerproces en leren zij zich wapenen tegen een snel veranderende, flexibele arbeidsmarkt . De sleutel voor een ambitieus leerklimaat ligt in de scholen en bij docenten. Daar zullen we als maatschappij bij moet aansluiten.
Bovenstaande tekst is overgenomen uit de Nieuwsbrief nr7 2014 van de studies Pedagogy and Educational Sciences van de Rijksuniversiteit Groningen.