Aan de vooravond van de klimaattop 2015 in Parijs sta ik even stil bij het klimaatprobleem. Wat ligt de oplossing van het probleem in de weg? En wat is een oplossingsrichting?

De wereld niet slechter achterlaten dan je deze hebt aangetroffen
We zijn in de wereld op verschillende vlakken in de afgelopen decenia vooruit gegaan. Heel lang hebben we gevonden – volkomen terecht – dat je de wereld niet slechter mag achterlaten dan je deze hebt aangetroffen. Dat is heel lang gelukt met een generatie die meer land ontgon, meer kennis vergaarde, op allerlei gebieden vooruitgang boekte, grotere fabrieken neerzette en meer welvaart creëerde. Maar achteruit is termen van milieu en duurzaamheid.

De essentie van ons tijdsbestek is dat je dat niet straffeloos kunt blijven doen, want de aarde is eindig en wat de aarde kan leveren is eindig. Een feit is dat 97% van de wetenschappers die zich bezighoudt met het klimaatprobleem er van overtuigd is dat dit grotendeels door menselijk handelen aan het veranderen is. Dat betekent dat de mensheid een taak heeft om de manier waarop wij met de aarde omgaan te veranderen.

Dat betekent dat 3% deze mening niet deelt. En dat moet je ook serieus nemen. Maar je moet er wel mee oppassen dat je het niet volkomen gelijkwaardig benaderd, want er is nogal een gewichtsverschil in 97% en 3%. Het overgrote deel zegt: “denk er aan, door menselijk ingrijpen is de aarde op een manier aan het veranderen die voor ons schadelijk is, zo niet gevaarlijk”.

Je bent dan toch flink dwaas als je daar niks van aantrekt, omdat de gevolgen zo groot zijn. Maar ook omdat we de morele plicht hebben om een bewoonbare wereld achter te laten.

Is het probleem technisch, wetenschappelijk, economisch en/of politiek?
Als we goed kijken naar de aard van het probleem van klimaatsverandering, dan zie je ten eerste dat het niet een technisch of wetenschappelijk probleem is. We kunnen technisch en wetenschappelijk onwaarschijnlijk veel. Als je iedere dag een overvloed aan energie van de zon naar de aarde krijgt en de aarde zelf met z’n warmte zelf ook vol energie zit, dan is het een peulenschil om dat bruikbaar te maken voor mens. Dus daar ligt het probleem niet.

Is het dan economisch? Er zijn veel kosten-batenstudies gemaakt waaruit blijkt dat de kost voor de baat uit gaat. Voor de eerste 15 jaar kost het je geld, je moet eerst investeren in apparaten die duurzame energie bruikbaar en hanteerbaar maken. Daarna komen de baten en wordt het alleen maar beter. Ook tonen de studies aan dat de welvaart niet wezenlijk achteruit gaat, hooguit leidt het tot een kleine stagnatie. Het geeft veel werkgelegenheid. Het is daarom economisch ook oplosbaar.

Waarom lukt het dan niet om het klimaatprobleem aan te pakken? Omdat het probleem politiek van aard is. En dan is politiek belangenbehartiging, politiek is wat het voor groepen mensen betekent en omgaan met de weerstand die dat oproept. En we leven in een wereld waarin steeds meer signalen zijn dat de kapitaalaccumulatie bij weinigen zo groot is; heel weinig mensen bezitten heel veel van het kapitaal van de wereld. En die individuele mensen en ook bedrijven hebben er belang bij om het de houden zoals het is, namelijk een situatie waarin ze al dat kapitaal kunnen vergaren. Daar zal je eerst iets aan moeten doen om iets te kunnen veranderen. De weerstand is groot en de macht van mensen met het kapitaal is erg groot.

Politiek verliest greep op wat gedaan moet worden
Wellicht is het zo dat de besluiten hoe langer hoe meer niet meer door de politiek worden genomen, maar door de mensen die het kapitaal beheren. De economie is altijd wel leidend geweest, maar steeds meer lijkt het kapitaal beslissend te zijn voor besluiten die eigenlijk democratisch door politici genomen moeten worden. Dan verliest de politiek de greep op wat eigenlijk gedaan zou moeten worden. Dat vind ik gevaarlijk en onjuist. Onjuist en gevaarlijk, wat dan wordt dus niet meer gedaan wat noodzakelijk is.

De markt en bedrijfsleven heeft de innovatiekracht die de overheid niet of nauwelijks heeft. Dit ontslaat de overheid – lokaal, regionaal, nationaal en mondiaal – niet van het feit om (politieke) lef te tonen.

Vrijwel alle klimaatconferenties mislukken. Wel wordt er een klein beetje voorgang geboekt en dat wordt dan opgeblazen tot iets groots. Het lijkt er ook hier op dat de politiek niet in staat is om kapitaal wil te overrulen. Versta me goed, ik ben een liberaal die vind dat de politiek zich de macht niet mag laten ontnemen en die vind dat overheden hun verantwoordelijkheden niet mogen laten ontglippen. Want ze moeten klein zijn en machtig en doen wat nodig is voor deze samenleving. Ze moeten zich verantwoordelijk stellen voor de toekomst. Wie anders kan dat. Bedrijven moeten winst kunnen maken maar het is de politiek die zich verantwoordelijk moet voelen en stellen voor toekomstige generaties als de huidige generatie niet meer in staat is om de wereld beter achter te laten zoals je hem het aangetroffen.

Maar wat moet de politiek dan doen?
Eigenlijk is het vrij eenvoudig. Voer het simpele principe in de-vervuiler-betaalt. Alle negatieve effecten die door een bepaald product de wereld in gaan worden in de kostprijs mee berekend. De subsidies op fossiele energie – die vele malen hoger zijn dan duurzame energie – daar stoppen we mee.

Met de-vervuiler-betaalt zorgen we voor een gelijk speelveld voor fossiele en duurzame energie. Ik ben voor subsidie op zonnepanelen en dergelijk, maar het lijkt me een nog beter idee en een heel grote stap als we het principe de-vervuiler-betaalt rigoureus toepassen op kolen en gas etc.

Politiek zijn we zelf
De politiek zijn we zelf. We krijgen politici die we verdienen. We kiezen politici en stemmen op politieke partijen. Daarmee kunnen we invloed uitoefenen om de politiek een bepaalde richting op te duwen. Het blijkt dat het gevoel van urgentie nog tekort schiet bij onszelf.

Als ouders een kind krijgen, dan hebben ze alles meteen voor het kind over. Moeten ze naar Amerika naar een arts vliegen, dan vliegen ze naar Amerika. Moet het kind een ingerichte kamer hebben, dan zorgen ze daar voor. Wat ook van groot belang is voor het kind is dat als hij 30 jaar is op een leefbare aarde vertoeft. Dat dringt onvoldoende tot ons door. We denken het kind moet nu eten, nu veilig zijn, nu een goede oplossing krijgen en nu prettig hebben.

Op het gebied van bewustwording moet dus veel gebeuren. Ieder die al overtuigd is en het probleem begrijpt, moet bijdragen aan de discussie; wetenschappers, inwoners, ondernemers, verenigingen en stichtingen.

Klimaatvluchtelingen
In 2015 is het fenomeen oorlogsvluchtelingen een grote uitdaging voor de wereld, met name Europa. Een andere stroom vluchtelingen is minder bekend, maar zeker niet minder en is groeiende; klimaatvluchtelingen. Op verschillende plaatsen in de wereld vluchten heel veel mensen voor de gevolgen van de klimaatsverandering. Al miljoenen mensen in Bangladesh vluchten van het zuiden van het land naar noordelijk steden. Het zeewater rukt op en overspoelt het land. Het zilte land is niet meer te gebruiken en het land is zo nat dat wonen onmogelijk is. Mensen trekken weg naar de steden waar grote werkloosheid heerst en huisvesting onbeheersbaar wordt.

Gebieden in Afrika worden droger en droger. Nu al ontvluchten Afrikanen delen van hun land en zoeken hun heil ergens anders, zoals in Europa. Zeer begrijpelijk, hoewel het mensen pijn doet om eigen land noodgedwongen te verlaten.

Mogelijk moeten er een sterke toename van het aantal rampen komen om de boel een versnelling te geven. Nu gebeurt het op relatief grote afstand, Afrika en Bangladesh. Als de rampen dichter bij huis zijn en onszelf betreffen wordt het echt. Ik mag hopen dat het aantal rampen beperkt blijft.